سرقت ابن سینا در روز روشن! - تنها پیامک

به گزارش خبرنگاران، بعضی معتقدند که با ساخت یک سریال یا فیلم، شخصیت بزرگ تاریخی مصادره نخواهد شد و نیازی به جنجال نیست. اما عده ای دیگر باور دارند با همین اقدامات بوده است که نام بعضی مفاخر و چهره های سرشناس ایرانی به نفع ترکیه ثبت شده است. حال سوالی که مطرح می شود این است که آیا به راستی ترکیه قدرت مصادره ابن سینا ها را دارد؟ و به راستی ترکیه چه هدفی دارد و ما در مقابل چه می کنیم؟

پخش سریال ابن سینا و هویتی که حذف شد!

همزمان با پخش سریال ترکیه ای ابن سینا، کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی به این سریال واکنش منفی نشان دادند. دلیل اصلی این واکنش ها با عدم اشاره سازندگان سریال به هویت ایرانی ابن سینا مرتبط است. در خلاصه این سریال نیز به جز اشاره به باهوش بودن ابن سینا و زیرکی او به هویت و ایرانی بودن وی اشاره نشده است.

در چنین شرایطی فارغ از تعصبات ملی و میهنی یک زنگ خطر بزرگتر هم به صدا در می آید. برخلاف فیلم و سریال های دیگر که به چهره های سرشناس، در دوران بزرگسالی می پردازند، این سریال مخاطبان کودک را هدف می گیرد و فاجعه فرهنگی هم در همین بخش رخ می دهد. بچه ها ترکیه ای باور می نمایند ابن سینا هموطنشان است و روی او متعصب می شوند.

اگرچه هنوز مدت زمان زیادی از آغاز پخش این سریال نگذشته و حتی اطلاعات زیادی درباره این سریال در دست نیست، اما در همین مدت زمان کوتاه، سیاست ترکیه در استفاده از سریال های تاریخی برای افزایش غنای تاریخی این کشور نزد مخاطبان به خوبی مشهود است. پیش از ابن سینا شخصیت های دیگری هم بوده اند که ترکیه سعی نموده آن ها را ترک جلوه دهد. از پیروز ترین کوشش های ترکیه در این نوع اقدامات، مولانا است.

مدت هاست که مولانا اهل ترکیه شده!

ترکیه از کشور هایی است که در حوزه گردشگری بسیار پیروز عمل می نماید. یکی از بهترین جاذبه های گردشگری ترکیه در شهر قونیه است. قونیه، آرامگاه مولانا را در قلب خود جای داده. هر سال گردشگرانی از سراسر جهان به این شهرسفر می نمایند و علاوه بر این که سود سرشار مادی را روانه جیب ترک ها می نمایند، کاملا تحت تاثیر شرایط قرار گرفته و باور می نمایند که مولانا صد در صد ترک است.

وقتی به سال 2007 برگردیم متوجه می شویم که رفتار ترکیه در قبال تصرف و مصادره هویت مولانا، عمیق تر از این حرف ها است. در این سال، مولانا به عنوان شاعر و فیلسوف ترکیه ثبت جهانی شد. باید بی تعارف بپذیریم که وقتی حرف از ثبت جهانی یک موضوع می شود، دیگر کار از کار گذشته و در مقیاس جهانی، هویت مولانا به سرقت رفته است و حتی نام او به تغییر یافته است.

ترکیه حتی در حوزه نشر کتاب نیز مولانا را مصادره به مطلوب نموده است. طی سال های اخیر کتاب ملت عشق (روایتگر زندگی مولانا)، نوشته الیف شافاک، فروش بسیار بالایی را نه فقط در ترکیه، بلکه در بسیاری از کشور ها از جمله ایران داشته است. این کتاب که از زاویه دید بعضا خیالی خود به روابط شمس و مولانا می پردازد، هویت مولانا را در فکر مخاطبان بین المللی به عنوان یک چهره ترکیه ای ثبت می نماید. این که حتی مخاطبان ایرانی هم از این کتاب استقبال زیادی نموده اند جای تامل دارد.

در بعد سیاسی هم، ترکیه از مولانا به عنوان یک نماد ملی عدالت و آزادی نام می برد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در سخنرانی خود در هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2018 با نام بردن از مولانا به عنوان شاعر ترکیه ای، خواهان عدالت در جهان شد و گفت: ما صد ها سال پیش در قونیه شاعر بزرگی، چون مولانا داشته ایم که بر عدالت و لزوم برقراری آن تاکید می نماید و مولانا می گوید هر چیزی که جای خود نباشد ناعدالتی است و ظالم کسی است که به وظایف خود عمل نمی نماید. [عدل چه بود؟ وضع اندر موضعش/ظلم چه بود وضع در ناموضعش] به نظر می رسد که روند مصادره هویت ابن سینا، شباهت زیادی به همین روند دارد.

از ساخت مجسمه تا شناسنامه ترکیه ای ابن سینا

ترکیه برای آن که ابن سینا را به نام خود معرفی کند، پله پله آغاز کرد. بیمارستان ابن سینا در آنکارا مدتی پیش یک مجسمه از ابوعلی سینا نصب کرد. نصب مجسمه نه جرم است و نه ایرادی دارد، مشکل اصلی نوع معرفی این مجسمه به دانشجویان پزشکی و بیماران است. در پلاکاردی که زیر مجسمه نصب شده است او را حکیم، دانشمند، فیلسوف و شاعر ترکیه ای معرفی نموده اند.

ترک ها در شبکه های اجتماعی هم با انتشار بعضی تصاویر و گواهی هایی که در اعتبارشان تردید جدی وجود دارد می گویند پدر ابن سینا از بلخ به بخارا رفته و ابن سینا در شهر بلخ به جهان آمده. با توجه به این که این شهر ها بخشی از ترکستان بوده اند، پس در نتیجه ابن سینا ترک است. بر پایه همین استدلال ساده، ترکیه ابن سینا را به نام خود زده است.

بر این استدلال، نقد سنگینی وارد است: در دوره ابن سینا، برای این منطقه ها اصطلاح خراسان و ماوراءالنهربه کار می رفت. اصطلاح فارسی ترکستان، به وسیله نویسندگان ایرانی و در سده های میانه کاربرد یافت و اساسا در کتب تاریخی هیچ سند و مدرکی مبنی بر تایید ادعای ترکیه دیده نمی شود. یک استدلال دیگر وجود دارد که می گوید، چون ابن سینا فارسی و عربی را نزد استادان خود فرا گرفته پس ترک زبان بوده، اما ندانستن فارسی لزوما به معنای ترک بودن نیست. زبان رایج بخارا در آن دوره، گویش سُغدی بوده که جزو خانواده زبان های ایرانی شرقی است و پیوند عمیقی با زبان فارسی دارد.

اما ترکیه پا را فراتر گذاشته و با پخش یک سریال در شبکه ای پربازدید در کوشش است توجه نسل های تازه را هم به تاریخ سازی های جعلی خود جلب کند. روندی که در صورت فروش امتیاز این سریال به دیگر کشورها، اثرگذاری بالاتری خواهد داشت.

ما هیچ! ما نگاه!

اگرچه اقدامات اخیر ترکیه بیش از سایر کشور ها مورد توجه ایرانیان قرار گرفته است، اما کشور های دیگری هم در سال های اخیر اقدامات مشابهی انجام داده اند. دولت ازبکستان مدعی ازبک تبار بودن ابن سینا است. در حالی که که نام ازبک تا پیش از سده هفتم هجری، یعنی سه سده پس از ابن سینا وجود خارجی نداشته است. قوی ترین ریشه شناسی ای که برای این واژه وجود دارد، انتساب آن به ازبک خان، از مغولی پس از چنگیزخان بوده و بعد ها به نیرو ها و مردمان او، لفظ ازبک اطلاق شده است. نام دیگر مشاهیر ایران از جمله خیام و فارابی هم گاه و بیگاه به عنوان مشاهیر دیگر کشور ها مطرح می شود.

با این شرایط باید بپذیریم که بدون هیچ تعصب و کوشش خاصی برای ثبت جهانی مشاهیر خود، به راحتی و با مرور زمان، ریشه های فرهنگی و تاریخی خود را تقدیم سایرین می کنیم. ترکیه در حوزه فرهنگی، با ساخت فیلم و سریال و نشر کتاب راه نفوذ نرم به فکر مخاطبان را به خوبی شناخته است. این روش مدرن در کنار روش های کلاسیکی مثل ساخت بارگاه ویژه مولانا، باعث شده است که این روز ها ترک ها از مشاهیر پراکنی ما نهایت استفاده را ببرند.

با مروری بر آثار فرهنگی ترکیه متوجه می شویم که در سال های اخیر صنعت فیلم سازی ترکیه در کنار سریال هایی که بیشتر محتوای عاشقانه و درام دارند، ژانر تاریخی و حماسی را هم هدف قرار داده است. ترک ها این رفتار را در سریال های دیگری از جمله سریال آلپ ارسلان (امپراطور بزرگ سلجوقی) انجام داده اند و اگرچه در سریال خطوط فارسی دیده می شود، اما آن چه در فکر مخاطبان ثبت می شود، هویت ترکیه ای آلپ ارسلان است.

رفتار ایران در مقایسه با ترکیه در قبال ساخت سریال های تاریخی یا شناساندن چهره های مشهور و مفاخر ایرانی به مخاطبان، تقریبا صفر است. نمونه های سریال تاریخی پرمخاطب و تاثیر گذار ایرانی در فکر مخاطبان انگشت شمارند و حتی اگر نسخه ایرانی ساخت ابن سینا را به عنوان یک نمونه پیروز مثال بزنیم، ساخت آن به سال ها قبل و پیش از ظهور اینترنت و انتشار آنلاین سریال ها برمی شود.

سریال های تازهتر و تاریخی ایران نیز یا فاقد جذابیت برای مخاطبان ایرانی بوده اند یا در صورت پیروزیت وارد چرخه پخش جهانی نشده اند. در شرایطی که کشور هایی مانند ترکیه به راحتی نسخه های آنلاین سریال های خود را پخش جهانی می نمایند، صد ها چهره فاخر ایرانی نادیده گرفته شده اند یا در نوبت قرار دارند که به وسیله کشور های دیگر مصادره شوند.

این را هم در نظر داشته باشیم که برای سازمان صدا و سیما به عنوان یک دستگاه سیاست گذار، که زیرمجموعه ای برای آن معرفی نشده، مبلغ 7.938.020.400.000 میلیارد تومان بودجه در لایجه بودجه امسال در نظر گرفته شده است. اما سهم فیلم و سریال های تاریخی که می توانند مفاخر ملی را برجسته نمایند، چقدر است؟!