معرفی آثاری برای آشنایی با تاریخ ایران، تهرانی ها زبان خاصی دارند یا لهجه؟ - تنها پیامک

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران به نقل از روابط عمومی برنامه چراغ مطالعه، خبر درگذشت پروفسور یوزف فان اس آلمانی، اسلا شناس برجسته آلمانی و استاد دانشگاه توبینگن اولین خبر برنامه بود. وی عضو انجمن حکمت وفلسفه ایران نیز بوده است. خبر دیگر اینکه کتاب در فاصله دونقطه ایران درودی پس از درگذشت وی پرفروش ترین کتاب این روز های بازار نشر شده است. انتشار شماره نوزدهم سیاست نامه از دیگر اخبار این بخش برنامه بود. خبر انتشار کتاب ایران ساسانی در بستر عهد باستان متاخر نوشته تورج دریایی با ترجمه مهناز بابایی آخرین خبری بود که خوانده شد.

اما در بخش چی را چطور بخوانیم، گودرزرشتیانی درباره چطورخواندن تاریخ ایران سخن گفت.

وی گفت: ایرانیان از معدود ملت هایی هستند که تاریخ سه هزار ساله مدون دارند. بدون اغراق و هیچ گونه حس ناسیونالیستی برای شناخت این تاریخ کهن معرفی چند کتاب بسیار سخت است. اما من به عنوان پژوهشگر تاریخ اگر بخواهم کتابی به شما معرفی کنم پیش از همه کتاب روزگاران عبدالحسین زرین کوب را معرفی می کنم. این اثر کتابی است که با آن می توان تاریخ ایران را به خوبی شناخت. با غم های ایران گریست و با شادی آن خندید.

رشتیانی اضافه نمود: کتاب دیگر کتاب تاریخ جامع ایران است که نویسندگان متعدد داخلی و خارجی دارد و در بیست جلد منتشر شده است. این اثر یکی از جامعه ترین آثاری است که درباره تاریخ این سرزمین نوشته شده است و با وجود آن، دیگر نیازی به رجوع آثاری مثل تاریخ کمبریج نیست. این کتاب دربردارنده تاریخ ایران از همه زوایای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تا روزگار انتها قاجاریه است. کتاب سوم تاریخ ایران زمین نوشته محمد جواد مشکور است. مشکور هم تحصیلات سنتی نظام آموزشی ایران را داشت و هم در دانشگاه های اروپایی تحصیل نموده بود و با زبان های قدیم و اروپایی آشنایی داشت. تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در گذر از عصر ساسانی به عصر اسلامی نوشته محمد محمدی ملایری اثر دیگری است که تداوم و پیوستگی فرهنگ و سنت های ایران از دوران باستان به دوران اسلامی و تاثیری که فرهنگ ایرانی و اسلامی بر فرهنگ عربی داشته را آنالیز نموده است. این اثر شامل شش جلد است.

در بخش فارسی وار سجاد نجفی، مجری برنامه با نصرالله حدادی، پژوهشگر حوزه تهران درباره زبان فارسی و لهجه تهران تبادل نظر کرد.

نجفی در ابتدای تبادل نظر از حدادی پرسید که آیا همین زبان معیاری که استفاده می گردد زبان فارسی است یا زبان و گویش مجزایی دارد؟

حدادی پاسخ داد: نمی توانیم قاطعانه بگوییم که مردم تهران زبان داشته اند یا نداشته اند. تا قبل از روز یکشنبه 22 اسفند سال 1164 تهران مرکز ایران نبوده است. تا سال 1246 اینگونه بود که شمال آن خیابان امیرکبیر، جنوب تهران مولوی می شده، شرق آن خیابان ری، غرب آن خیابان وحدت بوده است و به آن حصار طهماسبی گفته می شد در 17 آذر 1246 ناصرالیدن شاه تصمیم می گیرد حصار ناصری درست کند. در این حصار جنوبش خیابان شوش، شمالش خیابان انقلاب، شرقش هفده شهریور و غربش هم تقریبا خیابان کارگر می گردد. در سال 1306 خندق های پر می گردد و دیگر محدوده شهر تهران از بین می رود.

وی اضافه نمود: ما سندی نداریم که تهران در زمان حصار طهماسبی چقدر جمعیت داشته است، اما براساس صدای به جامانده آن دوران که صدای مظفرالدین شاه قاجار است متوجه شویم که او هم تقریبا به همان زبانی که ما امروز صحبت می کنیم سخن می گفته است. آنچه که مسلم است که تا زمانی که مرحوم قائم مقام روی کار بیاید ملفوظ و مکتوب دو تا بوده است. بین سال های 1200 شمسی که مرحوم قائم مقام در راس حکومت در تبریز قرار می گیرد بسیاری از محاورات به نوشته ها راه پیدا کرد. آنچه که در چرند و پرند دهخدا آمده تبلور چیزی است که در محاورات مردم می آمده است.

این تهران پژوه اضافه در ادامه چند شعر از دهخدا و سید اشرف الدین گیلانی خواند.

حدادی گفت: در تهران ما چند محله داریم که نامشان برگرفته از شهر ها و منطقه ها دیگر است. مثلا درخونگاره. در به معنی دشت است. خان هم به معنی بستر آب. گاه هم به معنی موقعیت. این محله منطقه و بستر آب است که اتفاقا به خاطر نشت آب یکی ازمساجد معروف محل هم که بسیار قدیمی است آسیب دیده است. عودلاجان نام منطقه دیگری در تهران است. جلال آل احمد کتابی به نام اورازان دارد. اُ به معنی آب و رازان به معنی جوشش. پس این محله هم معنی اش یعنی محله ای که جای جوشیدن آب بوده است. همه این ها مهاجرپذیر بودن تهران باعث شده که خرده فرهنگ های مختلف به تهران بیایند و در تهران شکل بگیرد و این شکل گرفتن باعث شده که به استان های دیگر منتقل گردد. مثلا در غرب استان مازندران وقتی می خواستند بگویند فلا چیز را باز کن می گفتند ولات، اما الان می گویند بازآبا. بسیاری از سریال هایی که امروز می بینیم فقط تقلید لهجه است. مثلا اگر فردی در سریال قزوینی است برای اینکه نشان دهند او قزوینی است یک بالام جان اضافه می نمایند، چون تکیه کلام مردم این شهر است.

این پژوهشگر تهران ادامه داد: استاد ستوده ادعا دارند که مردم تهران زبان دارند، اما همین کتابی که تحت عنوان زبان مردم تهران تالیف شده است را که می خوانیم، می بینیم زبان استفاده شده مردم تهران زبان کوچه و بازار بوده است. عبدالله مستوفی می گوید بخش مهمی از زبان مردم تهران زبان داش مشتی ها و زبان کسانی بوده که ارتباط نزدیکی با مردم در مجامع عمومی مثل زورخانه ها، قهوه خانه ها و.. داشته اند. علاقمندان به دانستن این اصطلاحات می توانند به کتاب توضیح ز ندگانی من نوشته عبدالله مستوفی مراجعه نمایند. مرتضی احمدی هم که روی فرهنگ تهران کار نموده است می گوید، مردم تهران لهجه ندارند زبان دارند. زبان مردم تهران، ز بان اصطلاح است و زبان زایش داشته است.

حدادی اضافه نمود: بسیاری از فنون کشتی برگرفته از مشاغل و زبان مردم تهران بوده است. فیتیله پیچ، کفتربند و حصیرمال، مشک سقا و... همگی در تهران نامگذاری شده است. وقتی زبان مردم تهران، نزول پیدا می کرد می گفتند چرا به زبان چاله میدونی صحبت می کنی. علت استفاده از این اصطلاح این بود که بعضی از منطقه ها گود هایی داشت که در آن افرادی ساکن بودند که دارای ادبیات خشن بودند و این ادبیات مورد پسند افراد نبود به همین علت زبان نزول پیدا می کرد و در این نوع زبان بسیاری از کلمات شکست.

آنچه که مسلم است اینکه امروز زبان مردم تهران، زبان قالب کشور شده است، خواهش من از صداوسیما این است که کلماتی که ریشه و بنیان ندارد را استفاده نکند. کلمه خفن چه ریشه و بنیادی دارد که استفاده می گردد. در روزگار ما زبان عقیم شده و فشضای مجازی هم به این موضوع دامن زده است.

در بخش تجربه خواندن مجید اِسطیری، نویسنده مدرس داستان نویسی تجربه خواندن مجموعه شعر دوربین قدیمی عباس صفاری را با بینندگان چراغ مطالعه به اشتراک گذاشت.

وی گفت: من خاطره شیرینی با خواندن اولین مجموعه شعر عباس صفاری دارم. زمانی که دانشجو بودم، دوستی خواندن مجموعه شعر دوربین قدیمی را به من پیشنهاد داد. سال هایی که دانشجوی شهر خرم آباد بودم این مجموعه شعر را در اتاق انجمن شعر دانشگاه دیدم و برایم عجیب بود که آن کتاب آنجا بود، چون معمولا در چنین اتاق هایی، مجموعه اشعار و آثار شاعران معروف مثل سهراب سپهری و شاملو و اینا هست. بدون اجازه کتاب را برداشتم و آغاز به خواندن آن شدم و تاثیر شگرفی روی من گذاشت و با آن لحظات فوق العاده نابی را با آن تجربه کردم.

اسطیری اضافه نمود: صفاری استفاده متعادلی از تمام عناصر شعر سپید انجام می دهد. در اشعار صفاری از نگرش به ادبیت متن که برگرفته از سنت شاملویی هست وجود دارد تا منطق محاوره ای شعر سیدعلی صالحی. از همه این ها بالاتر، ویژگی اصلی اشعار صفاری، کشف هایی است که از دل زندگی می نماید و این ها شعرش را به سمت تصویرگرایی و استفاده از روایت می برد. من در طی این سال ها شعر های بعدی صفاری را مرور کردم و بیست سال سابقه شعری او را در سه مجموعه دوربین قدیمی، کبریت خیس و خنده در برف دنبال کردم.

وی در ادامه یکی از اشعار مجموعه دوربین قدیمی را خواند.