روایت حق حبس از نجات آدم ها - تنها پیامک

داستان هایی که برخی از آنها حتی جان انسان ها را هم نجات داده اند. حق حبس عنوان یکی از این مجموعه هاست که به زودی در 5 قسمت 30 دقیقه ای قرار است به کارگردانی فرزاد خوشدست روی آنتن شبکه مستند برود.

همان طور که از اسم این مجموعه شاید حدس بزنید، در این کار خوشدست سراغ افرادی رفته که به دلیل عدم توانایی پرداخت جرایم مالی در زندان هستند البته این جرایم تنها به مهریه و کلاهبرداری معطوف نمی گردد و دایره ای از جزاهای مادی از دیه گرفته تا موارد مختلف دیگر را هم شامل می گردد. خوشدست که سال هاست در این فضا کار کرده، خاطرات جالب توجهی از تاثیر این قصه ها روی نجات آدم ها از مرگ یا آزادی بعد از سال ها دارد؛ ماجراهایی که بهانه ای شد تا با او گپ وگفتی داشته باشیم که در ادامه می توانید سری به آن بزنید.

شروع ماجرا

خوشدست درباره شکل گیری مجموعه حق حبس بیان نمود: از آنجا که من از حدود 9 سال قبل من در فضاهای مختلف مثل زندان و بازداشتگاه ها آثاری را در این باره ساخته و چنین جریانی را در تعامل با مجرمان مختلف تجربه کرده ام، مدیر سابق شبکه مستند، آقای سلیم غفوری که در جریان کارهای قبلی ام بودند، به من پیشنهاد دادند که این بار سراغ آدم هایی برویم که به خاطر عدم توانایی پرداخت رقمی در زندان هستند.

اینها صرفا جرایم مالی مثل کلاهبرداری و... نیستند بلکه خیلی از آنها افرادی هستند که برای بخگرددگی جرم شان دادگاه یا شاکی محکوم به پرداخت دیه و مبالغی برای آزادشدنشان کرده است. حتی در بین آنها کسانی هستند که به دلیل مهریه در زندان هستند و با چند سکه می توانند آزاد شوند. مواردی هم وجود داشت که مجرم قتلی را مرتکب شده و شاکی بعد از پیگیری های زیاد راضی شده بود تا با پرداخت دیه رضایت دهد، البته بعضا این قتل ها غیرعمد یا تصادف و سانحه هستند.

بیایید زندانی آزاد کنیم

تلاش برای فرهنگ سازی هم موضوع دیگری است که این کارگردان با اشاره به آن گفت: در زندان های کشور در حال حاضر جمعیت زیادی به دلایل مادی گرفتار هستند و بخش عمده ای از این افراد می توانند با کمک خیرین، سازمان ها و ارگان هایی مثل ستاد دیه و موسسات خیریه که تعدادشان هم زیاد است، آزاد شوند. اما بخش عمده کاری که باید برای این معضلی که هست انجام گردد، فرهنگسازی است. یعنی ما می توانیم با فرهنگسازی در این راستا جریان سازی کنیم. مثلا الان در حال نزدیک شدن به عید فطر هستیم و مردم می توانند خمس و زکات و فطریه شان را به افرادی که محتاج هستند اختصاص دهند. ما افرادی را داریم که بیش از یک دهه به دلیل مبالغی که شاید امروز رقمی نیست در زندان ها هستند. باید به اینها کمک گردد.

او افزود: زمانی که آقای غفوری با من این صحبت را کردند، فکر کردم اتفاق خوبی است. من مدام در زندان ها افراد مختلف را می بینم و مستند می سازم؛ حالا اگر بتوانم کاری کنم که پخش شدن آن باعث انگیزه ای برای عده ای گردد تا تعدادی زندانی را با پولی که دارند آزاد کنند، چقدر خوب است. حق حبس در حقیقت به این موضوع می پردازد و در تلاش برای فرهنگسازی درباره این معضل غم انگیز است.

قصه ای با حضور یک مددکار

در حق حبس، علاوه بر انعکاس ماجرای هر کدام از زندانی ها مددکاری حضور دارد که با آنها همراه می گردد. انتخاب این مددکار و اتفاقاتی که رقم می زند هم موضوع دیگری است که او درباره اش گفت: کاراکتر اصلی این مجموعه یک مددکار به اسم حسین شیخ است که سال هاست در این زمینه فعالیت می کند. مددکار علاوه بر آن که مثل یک وکیل خیرخواه جریان را پیگیری می کند، مانند روانکاو هم با مجرم حرف می زند و سعی می کند او را آرام کند. حسین شیخ هم مدت هاست که نه فقط با کسانی که در زندان هستند، حتی با کمپ های اعتیاد و افراد مختلف کار می کند و سعی اش این بوده تا در حد توانش زندگی شان را تغییر دهد. او مؤسسه خیریه ای دارد تا کمک کند این افراد ادامه تحصیل دهند، شغل مناسب داشته باشند و انگیزه های بهتری برای زندگی پیدا کنند. همه این تلاش ها در واقعیت عمل او وجود دارد و بدون ادا و شعارزدگی با ماهیت واقعی در این راستا پیش می رود. از همین رو فکر کردم که او مناسب ترین فرد برای این مستند است. زمانی که حسین وارد کار و راوی ماجرا شد، حتی بعد از ضبط هر قسمت و صحبت با کسی که جلوی دوربین می آمد، کارهای آنها را بعد از برنامه هم پیگیری می کرد. حتی چند سوژه بود که قبل از آن که ما وارد زندگی و بحران هایش شویم، حسین پیگیری و اطلاعات کسب کرده بود. در این راستا ما سعی می کنیم تا علاوه بر سوژه خانواده اش را بشناسیم، ریشه یابی کنیم، خانواده شاکی را پیدا کنیم و از طرفی خیری که بتواند کمک کند را هم بیابیم. در ادامه هم حسین خیر را در راستا می برد که همه ابعاد آن پفراینده را بداند و بدون کم وکاستی به مساله نگاه کند. مثلا فرد معتادی بود که همسرش به دلیل مهریه او را به زندان انداخته بود اما می گفت می دانم اشتباه کردم ولی دلم برای دخترم تنگ شده است. مددکار هم همه این موارد و سوءپیشینه ای که او داشت را به خیر می گفت و در نهایت اضافه می کرد که ما نمی دانیم او با همه قول هایش اگر آزاد گردد باز هم سراغ مواد می رود یا نه، اما مساله این است آن دختر الان پدر می خواهد و این گونه بود که حسین از زوایای مختلفی به هر موضوع نگاه و آن را بررسی می کرد.

دشواری های انعکاس حقیقت و جای خالی حمایت

در جریان ضبط و ثبت این قصه ها همیشه سختی هایی هم وجود دارد، موضوعی که خوشدست درباره تجربه ای که در این سال ها داشت، بیان نمود: همان طور که گفتم من حدود 9 سال است که در این فضا کار می سازم و واقعا من فرزاد خوشدست خسته شدم. من برای فیلم خط باریک قرمز که ساختم از فرمانده نیروی انتظامی، معاونت فرهنگی قوه قضاییه، رئیس سازمان زندان ها و بسکمک از ارگان های دولتی به جز جوایز هنری که گرفتم، لوح تقدیر دریافت کردم اما واقعا که چه؟ شما از کنار یک زندان رد می شوید تن تان می لرزد و من بیشتر از شش فیلم و مجموعه در این فضا ساختم. همین الان 1600 دقیقه مجموعه آماده دارم که قرار است بعد از حق حبس پخش گردد. این دقیقه ها همه روح و روان آدم را می گیرد و خسته می کند. من انتظار دارم حداقل بعد از این همه سال حمایت ملموسی باشد که من را تشویق کند و به جلو ببرد. او با اشاره به تاثیرگذاری این قصه ها و کارها افزود: فیلم خط باریک قرمز باعث شد تا یک نوجوان از اعدام نجات پیدا کند و شاکی وقتی فیلم را دید، آمد و رضایت داد. این چیز کمی نیست که تو کاری را بسازی که باعث گردد جان یکی نجات پیدا کند یا چند نفر از زندان آزاد شوند. اینها شوخی و چیز کمی نیست. همه این موارد اتفاقاتی است که جامعه ما نیاز دارد. امید همین است، زمانی که شما به یک خانواده امید می دهید، این حس را به یک محله و اجتماع می دهید. وقتی پدر، فرزند و هر کدام از اعضای خانواده از زندان برمی گردد و از اعدام نجات پیدا می کند به واسطه یک اثر که تاثیرگذاری داشته، این یعنی امید. حال چرا از فیلمسازی که در حال تلاش است تا در سیاه ترین نقطه جامعه امید ایجاد کند و راه باز کند، حمایت نمی گردد. این حمایت چیست؟ حمایتی که من می خواهم این است که تنها بگذارید بعد از این همه سال که کار می کنم، فرایند فیلمسازی ام پیوسته جلو برود و متوقف نگردد.

عاشقانه وارد این فضا شدم

یکی از مسائلی که در کشور ما وجود دارد این است که وقتی مدیری تغییر می کند، همه چیز صفر می گردد؛ یعنی مثلا وقتی آقای جهانگیر و دوستان دیگر در سازمان زندان ها ریاست داشتند و بعد تشکیلات تغییر می کند، فکر می کنند بنده از آشنایان این افراد بودم که در این چند سال آنجا فیلم ساختم اما نه بحث این است که فعالیت و فشار در این فضا زیاد است و خیلی وقت ها زمانی که وارد این قصه می شوند، ذهن شان قفل می گردد. اما من دیگر می توانم کروکی هرکدام از زندان ها را بکشم و چرا باید بعد از تغییر مدیر، من را به چشم یک غریبه ببینند؟! در حالی که من با هیچ گروهی نبودم و تنها عاشقانه وارد این فضا شدم، خالصانه جلو رفتم و واقعا هم جواب گرفتم.

انگیزه ادامه و همراهی چندساله با آدم ها

خوشدست در پاسخ به این که چه مساله ای باعث شد تا او در این راستا با وجود تلخی هایی که دیده همچنان کار بسازد و ادامه دهد، گفت: چیزی که باعث شد من ادامه دهم، افرادی بودند که دیدم چه انرژی ای از این کارها می گیرند و به من هم آن را می دهند. من اصلا آدم اهل شعاری نیستم اما واقعا خیر و برکت آن را در زندگی ام دیدم. این انرژی مثبت وجود دارد و من آن را احساس کردم. مثلا در قسمت پنجم حق حبس، مادر میلاد، پسری که قرار بود اعدام گردد در زمانی که ما در بدترین شرایط ممکن بودیم و امیدی نبود، زنگ زد و گفت من خواب میلاد را دیدم و حس کردم که او دارد به خانه برمی گردد. دو روز بعد از این جریان شاکی تماس گرفت و گفت من فیلم خط قرمز باریک را دیدم و می خواهم که میلاد بیرون بیاید. در واقع به واسطه این کار، آن پسر 16 ساله در 20 سالگی از زندان بیرون آمد و الان هم داماد شده است، با این اتفاق آن خانواده دوباره بلند شد. من مطمئن هستم که اگر میلاد اعدام می شد خواهر و برادر کوچکترش به مسائل وحشتناکی گرفتار می شدند و آن مادر هم نابود می شد. حتی خانواده ای که اعدام می کرد هم دیگر حال خوبی را تجربه نمی کردند.

می توانیم تلویزیون را تکان دهیم

در آخر هم صحبت از قدرت این دست کارها شد؛ موضوعی که این کارگردان درخصوص آن بیان نمود: این اتفاق و نجات جان افراد به واسطه ساخت همین کارها در تلویزیون رخ داده است. ما هنوز می توانیم در تلویزیون کارهای بزرگ انجام دهیم و در سیمای جمهوری اسلامی تکان های بزرگ ایجاد کنیم. در این راستا باید به فیلمسازان اعتماد کنیم و دست و بال شان را باز بگذاریم. تلویزیون فقط برای ادا درآوردن و ساخت کمدی نیست. من اعتقاد دارم که شادترین لحظات زندگی ما دقیقا جایی است که غم ها را از زندگی آدم ها برمی داریم. ما می توانیم شادی را عمیق تر و درست تر به وجود بیاوریم نه با کارهای لحظه ای که جز انتقاد چیزی به همراه ندارد. این خیلی ناجوانمردانه است که آدم ها را به شکل کاذب مشغول کنیم و فریب دهیم و بعد هم از آنها عبور کنیم.

فاطمه شهدوست - رسانه / روزنامه خبرنگاران