نویسنده ای که کتاب هایش به اسم دیگران منتشر می گردد - تنها پیامک

حدودا یک ماه زمان برد تا صداقت حرف هایش تایید شود. با اکراه قبول کرد که به دیدنش برویم. شرطش موبایل خاموش بود و حتی حاضر نشد صدایش را ضبط کنیم. گفت آرام می گویم که بتوانی بنویسی. هرچه جلوتر رفتیم، تازه متوجه شدیم که چرا اصرار دارد خلوتش را به هم نزنیم. کسی که او را معرفی کرد، امیر صدایش می کرد و ما هم به همان امیر اکتفا کردیم. به ظاهرش می خورد نهایتا 50 سال داشته باشد، اما خودش می گفت شکسته شده و هنوز مانده تا به 50 برسد. گفت وگویی که در ادامه می خوانید، حاصل سه بار حضور در واحد 55 متری طبقه سوم یک آپارتمان در نزدیکی متروی کرج است و راستی آزمایی هایی از راه های مختلف.

جامانده از دهه 50 و 60

وارد آپارتمانش می شویم. همه جا کتاب است. مبلی وجود ندارد. روی زمین می نشینیم. فقط یک میز تحریر کوچک گوشه پذیرایی است و دو کتابخانه. خبری از تلویزیون حداقل داخل پذیرایی نیست. یک یخچال کوچک سبزرنگ و گاز قدیمی در آشپزخانه وجود دارد. بوی سیگار داخل پذیرایی پیچیده است. وارد که می شویم، با احتیاط و احترام ما را چک می نماید.

مطمئن می شود که چیزی از او ضبط نمی شود حتی صدا. عذرخواهی می نماید که مبل ندارد و باید روی زمین بنشینیم و بعد شرح می دهد که افراد زیادی به خانه اش نمی آیند و دوستان زیادی هم ندارد که بخواهد به خاطرش به خانه رسیدگی کند و ادامه می دهد که همین لوازم هم زیادی هستند. دوستی که معرفی اش نموده بود، شرح داده بود که امیر حتی گوشی موبایل هم ندارد و اگر کسی با او کاری داشته باشد، حتما باید به خانه اش برود. خبری از تکنولوژی در خانه امیر نبود و فقط کتاب بود و کاغذ به چشم می آمد.

دستنویس هایی که مرتب دسته بندی شده بودند و داخل پوشه قرار داشتند و اسم داستان هم رویش نوشته شده بود. وقتی دید نگاهم به دستنویس ها افتاده است، روزنامه ای روی آن ها انداخت و گفت این ها راز های من و مشتری هایم هستند. روی کتابخانه دو قاب عکس دیده می شد؛ یکی تصویر یک دختربچه و دیگری عکس ارنست همینگوی. انگار نگاهم را دنبال می نماید.

بدون اینکه بپرسم جواب می دهد: اونو که احتمالا بشناسی اگه خبرنگار فرهنگی هستی. تنها معلمم بوده. اون یکی هم فرشته دخترمه. برا قبل مدرسه رفتنشه. و خودش مصاحبه را به طور رسمی آغاز می نماید. می پرسد برای چه اینجا آمده ایم؟ برایش شرح می دهم که سوژه مهمی است اینکه در شرایط فعلی جامعه، یک نویسنده نخواهد اسمش روی کتابی چاپ شود و برای خوانندگان روزنامه هم جذاب است. با اکراه آغاز به صحبت می نماید: به حمید (دوست مشترک مان) هم گفتم.

به شرطی قبول کردم مصاحبه کنیم که لطمه ای به تنهاییم نخوره. اسمی از کسی نیاد. اسم کامل کتابام نیاد، دوس ندارم خلوتم بهم بخوره. کنجکاوی زیادی هم نکنین. نمی دونم اصلا با این شرایط این مصاحبه به دردتون بخوره یا نه؟

عاشق همینگوی

بعد از اینکه مطمئن می شود، آغاز به صحبت می نماید. از همینگوی آغاز می کنیم و اینکه چطور معلمش بوده. وقتی می خواهد درباره همینگوی حرف بزند، جابه جا می شود و روی دو زانو می نشیند؛ تن ها معلم من تو نوشتن بوده. همه کتاباشو خوندم. نمی دونم براتون جالبه یا نه، اما از روی همه کتاباش نوشتم. می رفتم کاغذ و دفتر می خریدم و از روی کتاباش رونویسی می کردم. انگشتام سر می شدن، اما این کارو دوست داشتم. از روی پیرمرد و دریا دوبار رونویسی کردم. نوشتن برام از همینگوی آغاز شد.

الانم از هر کتابش یکی دوتا دارم. هنوزم وقتی نمی تونم بنویسم یا وسطای رمان گیر می کنم، میرم سراغ رونویسی از کتابای همینگوی. وداع با اسلحه رو وقتی رونویسی می کردم، باهاش گریه می کردم.

از امیر می پرسم از چه سنی با همینگوی آشنا شده و جواب می دهد: شاید هفت، هشت سال. تعجب می کنم و از دوران تحصیلش می پرسم؛ من درسخون نبودم. حتی انشای خوبی هم نداشتم. همه درسامو تجدید می آوردم. اصلا درسم خوب نبود. من دیپلم هم ندارم. تا دوم دبیرستان بیشتر نخوندم. اون موقع نظام قدیم بود. بیشتر با بچه ها فرار می کردیم و می رفتیم سیگار می کشیدیم. بابام کارگر بود. صبح می رفت شب میومد. مادرم هم خدابیامرز زورش به من نمی رسید. بعدشم که زن گرفتم و بچه دار شدیم، وقتی برای کتاب خوندن نبود. اما داستان آشنایی من با همینگوی شاید براتون جذاب باشه. با سر تایید می کنم که حتما جذاب است و ادامه می دهد: تیرماه بود و هوا خیلی گرم. سال 89 یا 90، فکر کنم 90 بود.

تو پارکا می خوابیدم و شرایط روحی خوبی نداشتم. از زن و بچه م دور بودم. پول نداشتم برای خودم خونه بگیرم. مادرم مرده بود و بابام هم پیام داده بود که نمی خواد منو ببینه. به خاطر اعتیادم جدا زندگی می کردیم و زنم نمی ذاشت دخترمو ببینم. دخترم می خواست بره مدرسه و منم با اون شکل و قیافه آبروشو می بردم. تو پارک خوابیده بودم که یه دختر بیست ویکی دوساله اومد رو جایگاه نشست و آغاز به کتاب خوندن کرد. دختره شبیه نسرین، زنم بود. داشتم نگاش می کردم.

می خواستم برم سمتش. دید دارم میام طرفش. ترسید. کتابی که داشت می خوندو گذاشت رو جایگاه پارک و فرار کرد. کتابشو برداشتم. کتاب با روزنامه جلد شده بود. برش داشتم. فکر می کردم یادگاری از طرف زنمه. اول می خواستم بفروشمش. کسی نمی خرید. خودمم پشیمون شدم. یکی دو روز بعد که حوصله م سر رفته بود، آغاز کردم به ورق زدنش.

زنگ ها برای که به صدا درمی آید

امیر انگار چیز هایی یادش آمده است. سیگاری روشن می نماید. عذرخواهی می نماید که وسایل پذیرایی ندارد. می خواهد برود چای درست کند. وقتی مخالفت می کنیم، می گوید خودش می خواهد چای بخورد. زیر کتری را روشن می نماید و برمی شود. چهارزانو روی زمین می نشیند. رو می نماید به حمید و می گوید به دوستت بگو هروقت حوصله ا ش سر رفت بگوید الکی حرف نزنم. تعجب می کنم که چرا مستقیم به خودم نگفت. از او می خواهم که ادامه دهد و خیالش را راحت می کنم که مشتاق شنیدن حرف هایش هستم. به زمین خیره می شود و بقیه ماجرای پارک را تعریف می نماید؛ کتاب را باز کردم. صفحه دومش نوشته بود برای نسرین که تمام زندگی من است، از طرف امیر.

اولش متوجه نشدم. دوباره خوندمش. چرا باید همچین کتابی سر راهم سبز بشه. انگار کتابو من به زنم هدیه داده بودم. اما من اصلا به زنم هدیه نداده بودم، چه برسه که کتاب باشه. اسم کتابو نگاه کردم. نوشته بود زنگ ها برای که به صدا درمی آید. شاید فکر کنین دارم اغراق می کنم، اما واقعا اون جمله صفحه دوم کتاب روی من اثر گذاشت. به نشونه و این حرفا اعتقاد نداشتم. دلم برای زن و بچه م تنگ شده بود. گفتم چرا باید کاری کنم که از اونا دور باشم. کتاب تو بغلم بود که شب تو پارک خوابیدم. صبح رفتم دم خونه بابام. گفتم می خوام ترک کنم. گفتم یاریم کن که برم پیش زن و بچه م. بگذریم. بابام اولش باورش نشد، اما بعد که دید جدی میگم، خیلی یاریم کرد. خلاصه من ترک کردم و تو همون مدت اون کتابو یکی دو بار خوندم. داستان یه سرباز آمریکایی بود تو جنگ دنیای.

رفتم سراغ کتابای دیگه. زنم که دید حالم خوبه و علاقه مند شدم به کتاب، برام کتاب می خرید. زندگی خیلی خوبی داشتیم بعد از ترک کردن من. می رفتم پیش بابام کارگری می کردم. دخترمو می بردم مدرسه. دیگه ازم خجالت نمی کشید. تا اون تصادف پیش اومد. چند روزی بیهوش بودم. وقتی به هوش اومدم، فهمیدم که زن و بچه م که تو ماشین بودن مردن. همه چی برام تموم شده بود. می خواستم خودمو بکشم. خیلی زمان برد تا سرپا شدم. تو تهران اذیت می شدم. همه جاش خاطره بود. اومدم کرج. اومدم سمت نوشتن؛ یعنی پناه آوردم به نوشتن.

بدون اسم، بدون امضا

جلسه اول به معرفی امیر و گذشته اش گذشت. به توصیه حمید، اصراری بر ادامه ماندن نکردیم. سه چهار هفته بعد با تماس حمید مجدد به دیدار امیر رفتیم. خانه تغییر چندانی ننموده بود. فقط خبری از دستنوشته ها نبود. از امیر درباره کتاب هایی که نوشته و منتشر شده، پرسیدیم. جواب می دهد؛ شرط مون که یادتون نرفته. بدون اسم و بدون اینکه به تنهایی من لطمه بخوره حرف می زنم. باز هم مطمئنش می کنیم و او آغاز به حرف زدن می نماید. این بار راحت تر از جلسه قبل؛ دوستای زیادی ندارم. به جز این حمید، دو سه نفر دیگه هستن که میان و میرن. یه بار یکی از بچه ها که اومده بود پیشم، یکی از داستان هامو خوند. خیلی خوشش اومد. رفته بود به خواهرش گفته بود. یه بار با خواهرش اومدن اینجا که داستانو بخونن. خواهرشم خوشش اومد. بعد رفت پیگیری کرد که تو مجله ای یا جایی چاپ بشه.

بهش گفتم دوست ندارم اسمم بخوره پاش. دلم نمی خواست بعد از نسرین و فرشته اثری از من باشه. بابت اون وقتایی که ازشون دور بودم خودمو نمی بخشیدم. هنوزم نبخشیدم. خواهر دوستم داستان منو به اسم خودش چاپ کرد. ازش خیلی تعریف نموده بودن. خواهر دوستم منو تشویق کرد که بنویسم. وقتی دید مشکل اقتصادی دارم، گفت بهت پول میدم، اما بنویس. داستان های منو برده بود یه انتشاراتی. دو تا کتاب با اسم خودش منتشر کرد.

عاشقانه بودن. پولشونو به من داد البته. تو همه کتابام حتما یا نسرین هست یا فرشته. یه بار خواهر دوستم به رئیس اداره ای که کار می نموده واقعیت کتاباشو میگه. رئیسه میگه منم می خوام کتاب داشته باشم. خواهر دوستمم برا اینکه به من یاری کنه، به قول خودش برام مشتری پیدا نموده. اون رئیسه خودش ناشر- مولف کتاباشو منتشر میکنه.

تا الان حدود هفت تا کتاب نوشتم که به اسم سه نفر منتشر شده. وقتی سراغ اسامی کتاب ها را می گیرم، شرط مان را یادآوری می نماید. اما در جلسه اول سه کتاب را دیده بودم که تعدادشان در کتابخانه بیشتر از کتاب های دیگر بود. حدس زدم شاید آن ها باشند. همان موقع اسم نویسنده هایش را حفظ کردم. در جلسه دوم خبری از آن کتاب ها نبود. اسم احتاقتصادی دو نویسنده را به خاطر داشتم و بعد در جست وجوی اینترنتی متوجه شدم کدام کتاب ها را منتشر نموده اند. اسم رئیس خواهر دوست امیر را، اما پیدا نکردم. سه نفری که کتاب های امیر را با نام خودشان منتشر می کردند، خواهر دوست امیر، رئیس خواهر دوست امیر و نفر سوم همکلاسی دوران مدرسه خواهر دوست امیر بودند. اسم دو خانم را روی کتاب هایی که جلسه اول بودند، دیدم. از لابه لای حرف های امیر متوجه شدم که رئیس خواهر دوستش یک مرد 54 ساله پولدار بوده که پول داستان ها را بیشتر و زودتر از بقیه پرداخت می نموده است.

کاری به فروش ندارم

با او درباره گرانی کاغذ و اوضاع خراب نشر صحبت می کنم و امیر جوری نگاهم می نماید که انگار با یک نفر از شهری در آفریقای جنوبی صحبت می کنم. خودش، اما از این وضعیت راضی است. می گوید احتیاجی به اخبار ندارد و بیش از یک سال است که از خانه حتی برای خرید هم خارج نشده است. می گوید احتیاج چندانی به خریدکردن ندارد و خریدهایش را هم همان دوستان کمش انجام می دهند. امیر تا به حال نمایشگاه کتاب نرفته است و فقط کتاب های رمان و داستان کوتاه می خواند و همان دوست ها برایش خرید می نمایند. از او درباره آینده زندگی و کاری اش می پرسم و جواب می دهد: من کار دیگه ای ندارم تو این دنیا. منتظر مرگم. دلم برا زن و بچه ام تنگ شده. می خوام از خودم یادگاری های خوبی بذارم. حتی اگه اسمم نباشه. کتابایی بنویسم که اگه تو پارک جا موند و کسی خوندش، اتفاق خوبی براش بیفته و زندگیش زیر و رو بشه.

خیلی از صحبت های امیر به رسم امانت و براساس قولی که داده بودیم، پیش ما محفوظ می ماند. اما همین قدر بدانید که کتاب های او بیشتر عاشقانه هستند و موضوعات شان به بازگشت دوباره به زندگی و عشق و مرگ مربوط می شوند. امیر حتی حساب بانکی هم ندارد و مشتری هایش پول هایشان را به صورت نقدی برایش می فرستند. وقتی می خواهیم از آپارتمانش خارج شویم، با احتیاط از او می پرسم نگران این نیست که اتفاقی برایش در این خانه بیفتد و کسی خبردار نشود؟ با خنده ای تصنعی می گوید: دوستام هر یه هفته 10 روز میان بهم سر می زنن. فقط ممکنه بوی جنازه م همسایه ها رو اذیت کنه.

پدیده سایه نویسی

شاید پدیده امیر را نتوان نمونه برجسته ای از سایه نویسی مطرح نمود، اما در این بخش نگاهی داریم به این واقعه. سایه نویس یا نویسنده در سایه به معنی نویسنده ای است که به اسم کس دیگری آثار او را پدید می آورد. سایه نویس، نویسنده اثری نوشتاری (مانند کتاب، مقاله، داستان و گزارش) است که به صورت رسمی و قانونی به نام کسی دیگری نوشته می شود. در میان مشاهیر، مدیران و رهبران سیاسی، مرسوم است که سایه نویس ها را به خدمت می گیرند. آن ها جهت ویراستاری یا نوشتن نسخه پیش نویس خودزندگینامه، مقاله و دیگر گونه های نوشتاری استخدام می شوند.

در این میان حتی بعضی سایه نویسی را یکی از مصادیق دستبرد فکری می دانند. در سال های اخیر و با افزایش تعداد فارغ التحصیلان از یک سو و افزایش تعداد دانشگاه هایی که معیار های ارزیابی آسان تری دارند، باعث شده شکل سازمان یافته ای از سایه نویسی در ایران شکل بگیرد. سایه نویسی را عده ای یک شغل می دانند و ایرادی بر آن وارد نیست، اما ایراد را می توان بر کسانی وارد دانست که خدمات سایه نویسان را وسیله نویسنده جلوه دادنِ خود قرار می دهند.

نویسندگی در سایه به صورت حرفه ای و تخصصی اگرچه در ایران عمر زیادی ندارد، از مشاغل شناخته شده در حوزه نویسندگی در دنیا است و همه اشکال نوشتن از متن ترانه و داستان گرفته تا زندگینامه را دربر می گیرد. معمولا نام نویسنده در سایه در اثر تولیدشده ذکر نمی شود، مگر اینکه توافقی غیر از این بین صاحب و خالق اثر اجرا شده باشد و در این صورت نام گوست رایتر با عنوان مشاور یا ویراستار قید می شود.

گفته می شود صدام چهار رمان نوشته است. هرچند کسانی هستند که صدام را نویسنده کتاب هایش می دانند، خود مردم عراق بر این قضیه تاکید دارند که آثار صدام سایه نویسی شده است. یکی از رمان هایش 160 صفحه دارد و داستان تمثیلی رابطه عاشقانه دختری روستایی به نام زبیبه با پادشاه عراق در هزاران سال پیش است. پادشاه نماد خود صدام حسین است و با پیش رفتن داستان می توان گفت دختر هم نمادی از ملت. این دو در دیداری که در کاخ پادشاه دارند، ساعت ها درباره عشق، مذهب، ملیت و اراده ملت مصاحبه می نمایند.

هنوز هم تردید هایی درباره اینکه این رمان به قلم صدام نوشته شده یا به دستور او، وجود دارد. زبیبه و پادشاه در ابتدا بدون نام نویسنده روانه بازار کتاب شد و به دلیل تم سیاسی آن و انتقادی که از آن صورت نگرفت، تصور می شد نگارش آن توسط خود صدام صورت گرفته است. بعضی کارشناسان، اما به این نتیجه رسیدند که احتمالا این رمان با نظارت کامل دیکتاتور عراقی و به قلم سایه نویسان به نگارش درآمده است. با این حال دنیل کالدر سال 2011 در گاردین نوشت: بعضی منتقدان تصور می نمایند زبیبه و پادشاه سایه نویسی شده است، اما من شک دارم؛ ساختار این رمان خیلی ضعیف و گنگ است و حال و هوای قدرت دیکتاتوری دارد. مثال دیگر، کتاب هنر معامله دونالد ترامپ است.

روی جلد این کتاب نام ترامپ و تونی شوارتز آمده است. واقعیت این است که نویسنده واقعی آن همان تونی شوارتز است. او بعد ها از این راز پرده برداشت که او سایه نویس این کتاب ترامپ بوده است. در خصوص سهم آقای ترامپ در زمینه محتوا، تدوین و نگارش کتاب هنر معامله نظرات متفاوتی ابراز شده، اما او خود در این زمینه اظهارنظر مشخصی ننموده است.