آشنایی با گواتر؛ علل، علائم و درمان - تنها پیامک

به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیرویید گواتر گفته می گردد. مهم است که بدانیم وجود گواتر الزاماً به معنی اختلال در عملکرد تیرویید نیست، بلکه گواتر می تواند در غده تیرویید با فراوری هورمون بیش از میزان طبیعی (پرکاری تیرویید) کم تر از میزان طبیعی (کم کاری تیرویید) یا به میزان طبیعی ایجاد گردد. وجود گواتر نشان دهنده وجود شرایطی است که باعث رشد غیرطبیعی تیرویید می گردد.

چه عواملی باعث ایجاد گواتر می گردد؟

یکی از شایع ترین علل تشکیل گواتر در سطح دنیا کمبود ید است. البته این دلیل در حال حاضر به طور شایع مشاهده نمی گردد و در ایران نیز تقریباً ریشه کن شده است. نقش اولیه و مهم تیرویید جذب ید از جریان خون برای ساخت هورمون تیرویید است. اگر غده تیرویید به میزان کافی ید در دسترس نداشته باشد، نمی تواند به میزان کافی هورمون بسازد. بنابراین با کمبود ید فرد دچار کم کاری تیرویید می گردد. در پی این رویداد، غده هیپوفیز در مغز پایین بودن سطح هورمون تیرویید را به صورت یک پیغام دریافت می نماید و در قبال آن به تیرویید پیغام می فرستد. نام این پیغام هورمون تحریک نماینده تیرویید یا TSH است. همانطور که از نامش پیداست این هورمون غده تیرویید را برای فراوری هورمون و افزایش میزان تیرویید تحریک می نماید. این رشد غیرطبیعی میزان تیرویید گواتر نامیده می گردد. در نتیجه کمبود ید یکی از علل ایجاد گواتر است.

دلیل شایع تر ایجاد گواتر، التهاب تیرویید با عنوان هاشیموتو است. این بیماری یک نوع بیماری خود ایمنی است که درنتیجه آن غده تیرویید بر اثر فعالیت سیستم ایمنی خود بیمار تخریب می گردد. در حالی که تخریب پیشرفت می نماید غده تیرویید قادر نخواهد بود به میزان کافی هورمون فراوری کند. غده هیپوفیز با دریافت این پیغام یعنی کاهش سطح هورمون تیرویید، TSH بیشتری برای تحریک تیرویید ترشح می نماید. این تحریک باعث رشد تیرویید و ایجاد گواتر می گردد.

دلیل دیگر بروز گواتر بیماری گریوز است. در این بیماری سیستم ایمنی فرد پروتئینی به نام ایمونوگلوبولین تحریک نماینده تیرویید (TSI) فراوری می نماید. TSI مانند TSH باعث تحریک رشد غده تیرویید و ایجاد گواتر می گردد. بعلاوه TSI باعث تحریک غده تیرویید برای فراوری بیش از میزان هورمونی گردد (پرکاری تیرویید) و چون غده هیپوفیز متوجه وجود هورمون تیرویید بیش از میزان طبیعی می گردد، ترشح TSH را متوقف می نماید. علی رغم این موضوع غده تیرویید به رشد و افزایش فراوری هورمون ادامه می دهد. بنابراین بیماری گریوز باعث ایجاد گواتر و پرکاری تیرویید می گردد.

یکی از دلیل های دیگر، بروز گواتر چند گره ای است و افراد مبتلا به این اختلال دچار بزرگی غده تیرویید ناشی از وجود یک یا چند گره در غده خود هستند. این بیماری با احساس وجود گره در غده در هنگام معاینه معین می گردد. بیماران می توانند با یک گره بزرگ و چند گره کوچک تر یا گره های متعدد در غده تیرویید به نزد پزشک متخصص معرفی می شوند. دلیل این نوع از گواتر به خوبی معین نشده است.

گواتر چیست و چگونه ایجاد می گردد؟

گواتر معمولاً در زمان معاینه بالینی و زمانی که بزرگی غده تیرویید در معاینه معین باشد، تشخیص داده می گردد. مهم است که دلیل گواتر معین گردد. در قدم اول فعالیت تیرویید شما مورد آنالیز قرار می گیرد. اینکه آیا تیرویید شما پرکار یا کم کار است و هر آزمایش بعدی بستگی به نتایج آزمایشات فعالیت تیرویید دارد.

اگر تیرویید شما به طور منتشر بزرگ است و شما به پرکاری تیرویید مبتلا باشید، پزشک شما احتمالا آنالیز های دیگری برای تشخیص بیماری گریوز انجام خواهد داد و اگر شما به کم کاری تیرویید مبتلا باشید، ممکن است دچار تیروییدیت هاشی موتو شده باشید و امکان دارد آزمایشات خونی دیگری برای قطعی شدن تشخیص انجام گردد. سایر آنالیز هایی که به تشخیص دلیل گواتر یاری می نمایند ممکن است شامل اسکن ید رادیواکتیو، سونوگرافی تیرویید یا نمونه برداری به روش آسپیراسیون با سوزن باریک باشد.

نحوه درمان گواتر

درمان گواتر بستگی به دلیل آن دارد. اگر گواتر ناشی از کمبود ید در رژیم غذایی باشد (که البته شایع نیست) شما احتیاج به مکمل خوراکی ید دارید و این باعث کاهش در میزان گواتر می گردد، اما معولاً گواتر به طور کامل برگشت نمی نماید. اگر گواتر ناشی از تیروییدیت هاشی موتو باشد و شما کم کاری تیرویید داشته باشید، به شما هورمون تیرویید به صورت قرص روزانه داده می گردد. این درمان سطح هورمون تیرویید بدن شما را طبیعی می نماید، اما ممکن است گواتر به طور کامل برگشت نکند.

بنابر اعلام دانشگاه علوم پزشکی تهران، اگر گواتر ناشی از پرکاری غده تیرویید باشد، درمان بستگی به دلیل پرکاری تیرویید دارد، در برخی از موارد پرکاری تیرویید، ممکن است درمان باعث رفع شدن گواتر گردد. اگر درمان خاصی پیشنهاد نشد ممکن است به شما در خصوص احتمال ابتلا به پرکاری و کم کاری تیرویید در آینده آگاهی داده گردد. به هر حال اگر مشکلاتی ناشی از میزان بزرگ تیرویید به طور خاص ایجاد گردد مثل تنگ کردن راه هوایی، در آن صورت ممکن است پزشک به شما پیشنهاد انجام عمل جراحی تیرویید را بدهد.

نکات تکمیلی

1: گواتر لزوماً به معنای اختلال در عملکرد تیروئید نیست. این غده می‌تواند با سطح هورمونی طبیعی، پرکار (تولید هورمون بیش از حد) یا کم‌کار (تولید هورمون کمتر از حد نرمال) باشد. وجود گواتر نشان‌دهنده شرایطی است که باعث رشد غیرطبیعی تیروئید می‌شود.

2: یکی از شایع‌ترین علل گواتر، کمبود ید در رژیم غذایی است. در این حالت، تیروئید برای جبران کمبود ید و تولید هورمون کافی، بزرگ می‌شود. البته با غنی‌سازی نمک و سایر مواد غذایی با ید، این مشکل در بسیاری از کشورها از جمله ایران تقریباً ریشه‌کن شده است.

3: دلیل شایع‌تر گواتر، التهاب تیروئید یا تیروئیدیت هاشیموتو است. در این بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه تیروئید را هدف قرار می‌دهد و آن را تخریب می‌کند. برای جبران این تخریب، تیروئید بزرگ می‌شود.

4: بیماری گرِیوز یا پرکاری تیروئید خودایمنی نیز می‌تواند باعث گواتر شود. در این حالت، سیستم ایمنی پروتئینی تولید می‌کند که تیروئید را تحریک و باعث رشد و افزایش تولید هورمون در آن می‌شود.

5: گواتر چندگره‌ای نیز یکی دیگر از انواع گواتر است. در این وضعیت، یک یا چند گره (توده) در تیروئید تشکیل می‌شود که باعث بزرگی این غده می‌گردد. علت دقیق این نوع گواتر ناشناخته است.

6: گواتر معمولاً در معاینه بالینی با لمس گردن قابل تشخیص است. اما برای تعیین دلیل آن، آزمایش‌های تکمیلی مانند آزمایش خون برای سنجش سطح هورمون‌های تیروئیدی، سونوگرافی، اسکن رادیواکتیو و نمونه‌برداری با سوزن باریک انجام می‌شود.

7: درمان گواتر بستگی به علت آن دارد. در مواردی که ناشی از کمبود ید است، مکمل‌های ید تجویز می‌شوند. اگر به دلیل تیروئیدیت هاشیموتو باشد، معمولاً هورمون‌درمانی انجام می‌گیرد.

8: در گواتر ناشی از پرکاری تیروئید، درمان بر اساس علت پرکاری انجام می‌شود. در برخی موارد، درمان می‌تواند باعث برگشت گواتر شود. اما گاهی نیاز به جراحی یا درمان‌های تهاجمی‌تر وجود دارد.

9: علائم گواتر می‌تواند شامل برآمدگی قابل مشاهده در گردن، احساس خفگی یا مشکل در بلع، تنفس مشکل، صدای گرفته و در موارد پیشرفته، اختلالات بینایی باشد. علائم بسته به اندازه و موقعیت گواتر متفاوت است.

10: درمان به موقع و مناسب گواتر بسیار مهم است، زیرا در صورت عدم درمان، می‌تواند عوارض جدی مانند اختلالات تنفسی، مشکلات بلع و فشار روی عروق و اعصاب گردن ایجاد کند.

سخن پایانی

گواتر یک مشکل شایع در غده تیروئید است که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. شناسایی زودهنگام و درمان مناسب این وضعیت، از عوارض جدی آن پیشگیری می‌کند. با رعایت توصیه‌های پزشکی و پیگیری منظم، بیشتر انواع گواتر قابل کنترل و درمان هستند.